بررسی تنوع اسانس ۲۱ جمعیت گونه انحصاری ایرانی nepeta kotschyi boiss.

جنس پونه سا (nepeta) از بزرگترین جنس های خانواده نعنا و ایران از خواستگاه های اصلی آن است. نپتالاکتون ها و فلاونوئیدها، متابولیت های ثانویه اصلی گونه های پونه سا و عامل اصلی ارزش دارویی و فعالیت های بیولوژیک آنها می باشند. در مورد بررسی فعالیت های زیستی متابولیت های ثانویه جنس پونه سا گزارشهای متعددی وجود دارد که نشان دهنده اهمیت این جنس است. در این تحقیق، تنوع اسانس 21 جمعیت وحشی گونه nepeta kotschyi boiss.، از گونه های انحصاری ایران ارزیابی شد. به منظور حذف اثر محیط، بذر جمعیت ها در یک محل کشت و نگهداری گردید. اندام های گیاهی در مرحله گلدهی کامل برداشت شدند و پس از خشک شدن در سایه، به روش تقطیر با آب اسانس گیری شدند. بررسی کمّی و کیفی اجزای اسانس به ترتیب با استفاده از gc و gc/ms انجام شد. بعد از بررسی های گیاه شناسی و تجزیه اسانس مشخص شد که جمعیت ها از دو واریته مختلف هستند. دو جمعیت بویراحمد1 و بویراحمد2 متعلق به n. kotschyi var. kotschyi و بقیه جمعیت ها به n. kotschyi var. persica تعلق داشتند. 23 ترکیب در اسانس گونه n. kotschyi شناسایی شد. بیشترین بازده اسانس (وزنی/وزنی) در جمعیت های واریته kotschyi  (7/0-5/0%) بدست آمد. در میان جمعیت های واریته persica بر اساس ترکیب (های) غالب اسانس سه کموتایپ اصلی a حاوی نپتالاکتون i (a4-آلفا، 7-آلفا، a7-آلفا نپتالاکتون)، b حاوی نپتالاکتون ii (a4-آلفا، 7-آلفا، a7-بتا نپتالاکتون) و کوبنول و c حاوی ژرانیل استات و کوبنول شناسایی شدند. جمعیت های سمیرم و تفت5 در کموتایپ b، تفت4 در کموتایپ c و بقیه جمعیت ها ازجمله جمعیت های واریته kotschyi در کموتایپ a قرار گرفتند. در کموتایپ a میزان نپتالاکتون i از 9/53% (چلگرد) تا 8/84% (بویراحمد2) و نپتالاکتون ii از 1% (تفت1) تا 7/13% (چلگرد) متغیر بودند. در کموتایپ b میزان نپتالاکتون i از 3/0% (تفت5) تا 9/4% (سمیرم) و نپتالاکتون ii از 4/13% (تفت5) تا 7/44% (سمیرم) اندازه گیری شد. نپتالاکتون iii (a4-آلفا، 7-بتا، a7-آلفا نپتالاکتون) (3/3-3/1%) منحصراً در اسانس جمعیت های واریته persica شناسایی شد.